नव देहली। दीपावल्याः पञ्चदिनेभ्यः चतुर्थदिने, अर्थात् दीपोत्सवस्य अनन्तरदिने, श्रीकृष्णस्य अद्भुतशक्तेः प्रकृतेश्च आदरस्य प्रतीकः उत्सवः गोवर्धनपूजा आचीयते। एषः उत्सवः अन्नकूटपूजा इति अपि प्रसिद्धः। अस्मिन् दिने ब्रजमण्डले श्रीकृष्णस्य सर्वत्र पूजनं क्रियते, यः भक्तान् सर्वदुःखात् विमोचयित्वा तेषां कल्याणं ददाति। एषः महोत्सवः २२ अक्टूबर् २०२५, बुधवासरे आचरिष्यते।
कदा अस्ति गोवर्धनपूजा? शुभमूहूर्तं ज्ञातव्यम्
पञ्चाङ्गानुसारं, गोवर्धनपूजा प्रति वर्षं कार्तिकमासस्य शुक्लपक्षे प्रतिपदातिथौ भवति।
प्रतिपदातिथिः आरम्भः: २१ अक्टूबर् सायं ५:५४ वादने
प्रतिपदातिथिः समाप्तिः: २२ अक्टूबर् रात्रौ ८:१६ वादने
प्रातःकालीनमूहूर्तम्: प्रातः ६:२६ – ८:४२
सायंकालीनमूहूर्तम्: अपराह्णे ३:२९ – ५:४४
कस्मात् आरब्धा गोवर्धनपूजा? पौराणिककथा
गोवर्धनपूजायाः कथा श्रीमद्भागवते उल्लिखिता अस्ति, यत्र श्रीकृष्णस्य महालीला वर्ण्यते
इन्द्रस्य गर्वः तथा कृष्णबाललीला
कदाचित् देवानां राजा देवराजेन्द्रः स्वशक्त्याः पदस्य च गर्वेण आविष्टः आसीत्। तस्मिन् समये ब्रजवासी इन्द्रस्य पूजायै महोत्सवस्य सिद्धिं कुर्वन्तः आसन्। तदा बालकः श्रीकृष्णः मातरं यशोदां पप्रच्छ कस्यायं महोत्सवः?
माता उक्तवती इन्द्रदेवः वर्षां करोति, तस्मै एषा पूजा।
गोवर्धनपर्वतस्य पूजासूचना
ततः श्रीकृष्णः अवदत् वर्षा इन्द्रस्य स्वभाविकं कर्म। किन्तु अस्माकं जीवनं गोवर्धनपर्वते निर्भरं अस्ति, यत्र अस्माकं गवः चरन्ति। तस्मात् अस्माभिः पर्वतस्य एव पूजनं करणीयम्। एवं सर्वे ब्रजवासी इन्द्रपूजां त्यक्त्वा गोवर्धनपर्वतं गवां च पूजनं कृतवन्तः।
इन्द्रस्य कोपः तथा श्रीकृष्णस्य करुणा
इन्द्रः पूजां न दृष्ट्वा कोपितः अभवत्। सः प्रलयंकरान् मेघान् प्रेषयामास, येन ब्रजदेशे अतिवृष्टिः अभवत्। तदा श्रीकृष्णः स्वकनिष्ठाङ्गुल्या गोवर्धनपर्वतं उद्धृत्य ब्रजवासिनः गवांश्च रक्षितवान्।
अहंकारभङ्गः एवं उत्सवस्य आरम्भः
सप्तदिनानि निरन्तरं वर्षा अभवत्, किन्तु पर्वताधः सर्वे सुरक्षिताः। अन्ते इन्द्रः स्वदोषं बोधित्वा क्षमां प्रार्थितवान्।
ततः श्रीकृष्णः पर्वतं पुनः भूमौ स्थापयामास, तस्मात् एव अस्यां तिथौ गोवर्धनपूजा आरब्धा।
अर्थः एवं परम्परा
अस्मिन् दिने भक्ताः छप्पनभोगं निर्माय भगवानं अन्नकूटेन पूजयन्ति। गोमयेन गोवर्धनपर्वतस्य आकृतिं निर्माय तस्य पूजनं कुर्वन्ति।
एषः पर्वः भक्ति, नम्रता, तथा प्रकृतेः प्रति आदरस्य प्रतीकः इति स्मर्यते।
गोवर्धनपूजा अस्मान् शिक्षयति यत् अहंकारः विनश्यति नम्रतया, तथा सत्यभक्ति: सृष्टेः सर्वजीवेषु प्रेमरूपेणैव व्यक्ता भवति।
About The Author
